لازم نیست از تاریکی بترسیم، چراغ را روشن کنیم. این عبارت را از میان سخنان دبیر چهارمین همایش انجمن سرطان ایران مناسب ترین جمله برای شروع این گزارش یافتم. هرچند آمارهای اعلام شده از شیوع سرطان های کشنده در کشور بسیار تکان دهنده و هشدارگونه است، اما در این میان صحبت های دبیر این همایش بسیار امیدبخش به نظر می رسد؛ جایی که می گوید در صورت تشخیص بیماری سرطان در مراحل اولیه، سرطان نیز مانند یک بیماری عفونی به سادگی قابل درمان است و جای دیگری که اظهار می دارد سه چهارم مبتلایان به سرطان ها بهبود می یابند. او از مبتلایان به سرطان می خواهد بیماری خود را مخفی نکنند و به محض آگاهی از آن به مراکز درمانی مراجعه کنند، زیرا درمان امروز بهتر از فرداست.
خوشبختانه در یک دهه گذشته روش های نوین و پیشرفته یی در درمان سرطان روده بزرگ تکوین یافته است که بعد از جراحی مناسب بیمار، درمان های تکمیلی، شیمی درمانی، رادیوتراپی و ایمونوتراپی در افزایش بهبودی کامل و بقا و کیفیت بهتر زندگی بیماران تاثیر شگرفی داشته است. در حال حاضر بقای بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ حتی در مراحل بسیار پیشرفته این بیماری با یک دهه گذشته به هیچ عنوان قابل قیاس نیست. این نوع سرطان در سنین ۵۰ سالگی و بعد از آن از شیوع بیشتری برخوردار است. چاقی، مصرف گوشت قرمز، مصرف الکل و استعمال دخانیات و نیز سابقه خانوادگی مثبت بیماری از مهم ترین عوامل افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ محسوب می شوند. تغییر در الگوی رژیم غذایی، خودداری از استعمال دخانیات و الکل، کنترل مناسب وزن و فعالیت فیزیکی و ورزش مناسب در کاهش خطر ابتلا به این بیماری تاثیر بسزایی دارد. دکتر «عبدالله فضل علیزاده» رئیس انجمن سرطان ایران می گوید؛ «با پیشرفت شگرف در درمان سرطان روده، سرطان روده بزرگ دومین سرطان شایع زنان کشور بعد از سرطان پستان و چهارمین سرطان شایع مردان کشور است و همواره جزء علل شایع مرگ ومیر ناشی از سرطان در ایران قلمداد می شود. با وجود مرگ ومیر بالای این بیماری در کشور ما و بی علامت بودن این بیماری، اما از آنجا که درمان کامل آن در مراحل اولیه امکان پذیر است، لزوم شناسایی افراد در مراحل ابتدایی ضروری است. به همین منظور پزشکان توصیه می کنند به منظور غربالگری افراد بعد از سن ۵۰ سالگی تست سالیانه مدفوع برای شناسایی خون مخفی در مدفوع و کولونوسکوپی هر ۱۰ سال یک بار انجام شود تا منجر به شناسایی پولیپ ها و دیگر موارد در مراحل ابتدایی شود، زیرا درمان در این مرحله بسیار آسان است و با کیفیت بهتری همراه خواهد بود.»
● سرطان پستان
سرطان پستان یکی از مشکلات اصلی در میان زنان در سراسر دنیا به شمار می رود. سالانه ۱۸۲ هزار زن امریکایی به این نوع سرطان مبتلا می شوند. بروز آن بین تمامی گروه های نژادی مشابه است. سرطان پستان بین زنان یائسه، زنان فاقد بچه و زنانی که دیر بچه دار شده اند یا در زنان با سابقه خانوادگی مثبت بیماری شایع تر است. همچنین در جوامعی که رژیم غذایی پرچربی و کم فیبر است، بروز سرطان پستان بالاست.
همانند بیماری های قلبی، نوع چربی نیز به اندازه مقدار کل چربی دریافتی در تعیین خطر بروز سرطان اهمیت دارد. رژیم غذایی علت ۳۰ تا ۴۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان به شمار می رود. رژیم غذایی پس از دخانیات دومین عامل پیشگیری سرطان به شمار می رود. بروز سرطان پستان در زنان ساکن منطقه مدیترانه که به روغن زیتون، منبع سرشار از چربی غیراشباع شده دسترسی داشته و آن را به عنوان منبع اصلی چربی غذایی مصرف می کنند، کمتر است. دکتر «آزاده» متخصص رادیوتراپی و دبیر چهارمین همایش انجمن سرطان می گوید؛ «سرطان پستان شایع ترین سرطان در میان زنان کشور است. سرطان پستان حدود یک چهارم کل سرطان های زنان در کشور را تشکیل می دهد و دومین سرطان کشنده در کشور بعد از سرطان ریه به شمار می رود که هنوز هم با مرگ ومیر بالایی در این زمینه در کشور روبه رو هستیم. این نوع سرطان در دهه ۵۰ زندگی و بعد از آن از شیوع بیشتری برخوردار است و با توجه به هرم سنی جوان جمعیت ایران انتظار می رود در دهه های آینده با ورود این جمعیت به دهه ۵۰ سالگی، بحران به سنین میانسالی جمعیت کشور رسیده، شاهد افزایش بیشتری در شیوع و مرگ ومیر این بیماری باشیم. کم تحرکی، چاقی، افزایش دریافت کالری و چربی در رژیم غذایی و سابقه خانوادگی بیماری به عنوان عوامل مهم افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان نامیده می شود و تغییر سبک و شیوه زندگی افراد به ویژه زنان در این امر تاثیر شایانی دارد.» وی در ادامه می گوید؛ «با توجه به بی علامت بودن این بیماری در مراحل اولیه و درمان پذیر بودن آن به صورت کامل در این مرحله ضروری است برای غربالگری صحیح و به موقع این بیماری افراد بعد از سن ۴۰ سالگی سالانه یک بار ماموگرافی انجام دهند تا منجر به تشخیص بیماری در مراحل اولیه و درمان کامل آن شود. این امر مستلزم توسعه بیشتر دستگاهی ماموگرافی در تمامی نقاط کشور، آموزش متخصصان مربوط و آموزش عموم مردم از طریق رسانه های گروهی است.» با وجود مطرح بودن روش های نوین درمان سرطان پستان در کشور، سرطان پستان همچنان از معضلات مهم بهداشتی- درمانی ما محسوب می شود. متاسفانه در ایران به علت بعضی فرهنگ های غلط و رایج در میان مردم و نبود آموزش کافی و مناسب برای تشخیص سریع و به موقع این بیماری با چالش جدی روبه روهستیم و در شهرهای غربی کشور اغلب موارد سرطان پستان در ایران در مراحل پیشرفته بیماری تشخیص داده می شود که درمان در این مرحله با نتایج نامطلوب تر و عوارض بیشتری همراه است.
● شیوع مرگ ومیر سرطان معده در ایران
بر مبنای آخرین آمار مرکز تحقیقات سرطان کشور، سرطان معده شایع ترین سرطان مردان در کشور و سومین سرطان شایع در میان زنان ایرانی بعد از سرطان پستان و سرطان روده بزرگ است. هم اینک مرگ ومیر ناشی از سرطان معده به یکی از مشکلات مهم بهداشتی – درمانی تبدیل شده است. دکتر «فضل علیزاده» عفونت با «هلیکوباکتر پیلوری» را که در ایران آلودگی بسیار وسیعی در عموم مردم ایجاد کرده است، مهم ترین عامل خطر ابتلا به سرطان معده عنوان می کند. وی مصرف غذاهای حاوی نیترات بالا به ویژه در فست فودها، مصرف غذاهای نمک سود و دودی شده با آماده سازی نامناسب غذا (غذای مانده)، مصرف آب ناسالم و غیربهداشتی، مصرف ناکافی ویتامین های A و C در رژیم غذایی، سابقه خانوادگی مثبت ابتلا به این بیماری و در نهایت استعمال دخانیات را از مهم ترین عوامل خطر ابتلا به بیماری سرطان معده برمی شمارد. هرچند در برخی کشورهای جهان از جمله ژاپن از غربالگری با روش آندوسکوپی در افراد پرخطر استفاده می شود، ولی هنوز هیچ روش علمی و استانداردی برای غربالگری و شناسایی زودرس بیماری در مراحل ابتدایی بیماری وجود ندارد. این امر لزوم آموزش مردم در مورد روش های پیشگیری از این بیماری را دو چندان می کند. وی توصیه می کند افراد به محض مشاهده علائم و نشانه های مشکوک گوارشی از جمله بلع سخت، سیری زودرس، کاهش وزن و سوءهاضمه طولانی مدت به پزشک متخصص مراجعه کرده تا تحت بررسی های لازم و تخصصی قرار گیرند. همچنین ضروری است مبتلایان به عوارض فوق از خوددرمانی پرهیز کنند.
● آیا سرطان کشنده است
برای عامه مردم بیماری سرطان معادل یک بیماری غیرقابل درمان و شاید مساوی مرگ و نیستی بیمار مبتلاست اما آیا با وجود پیشرفت های صورت گرفته در زمینه های درمان این رشته هنوز باید از سرطان واهمه داشت؟ به گفته دکتر «آزاده» در حال حاضر آمار مرگ ومیر ناشی از سرطان از بسیاری از بیماری ها کمتر شده است. این در حالی است که امروزه با کمک شیوه های تشخیصی می توان این بیماری را در مراحل اولیه مهار کرد. شیوع بالای این بیماری هم اکنون به دلیل افزایش شناخت پزشکان از بیماری سرطان از یک سو و از سوی دیگر عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها) است. عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اظهار می دارد؛ «بیماری سرطان در مرحله نخست مانند یک بیماری عفونی قابل درمان است. به عبارتی ۹۰ درصد سرطان ها در مراحل اولیه قابل درمان هستند. هم اینک نیز سه چهارم بیماران سرطانی بهبود می یابند که این آمار در مورد مبتلایان به سرطان های گوارشی یک دوم است. در مراحل پیشرفته که سرطان روده کبد را نیز درگیر می کند، سیر درمان با دشواری روبه رو می شود.» در صورت تشخیص به موقع سرطان سینه در مراحل اولیه، این بیماری صددرصد قابل درمان است و هرچه درمان با تاخیر انجام شود، شانس بهبود کاهش می یابد.
● آیا باید بیمار را مطلع کرد
اولین مرحله برخورد با سرطان در آزمایشگاه پاتولوژی صورت می گیرد و پاتولوژیست یا متخصص آسیب شناسی آن را تشخیص می دهد. دکتر «آزاده» می گوید؛ «مرحله نخست گفتن مساله به بیمار است.» دکتر «فرشید اربابی» متخصص رادیوتراپی انکولوژی اظهار می دارد؛ «اغلب موارد کشف سرطان توسط متخصصان جراحی و داخلی اتفاق می افتد. آیا این پزشکان باید این خبر بد را بگویند یا باید این وظیفه را به عهده پزشکان انکولوژیست بگذارند؟» درجامعه ما تفکر رایج این است که بیمار تحمل پذیرش شنیدن خبر را ندارد و در صورت گفتن خبر به وی حال او رو به وخامت خواهد گذاشت. همراهان و پزشکان همه بر این قول متفق هستند. اما در مراکز سرطان شناسی دنیا چگونه رفتار می شود؟ در سال ۱۹۶۱ نتیجه یک بررسی که در مجله JAMA منتشر شد، حاکی از این بود که ۹۰ درصد پزشکان تمایلی ندارند که تشخیص سرطان را به بیمار بگویند. بررسی دیگری در سال ۱۹۸۰ در یونان نشان داد که ۷۳درصد پزشکان تمایلی ندارند این خبر را به اطلاع بیمار برسانند. در صورتی هم که بیمار در شرایط پایانی باشد، ۹۵ درصد پزشکان تمایل به دادن اخبار ناگوار نخواهند داشت. اما در سال های بعد تصویر متفاوتی ایجاد شده است. در سال ۱۹۷۹ یعنی ۱۸ سال پس از مطالعه سال ۱۹۶۱ ، ۹۵ درصد پزشکان اظهار داشتند تمام اطلاعات را به مریض خواهند گفت. در یک بررسی در ژاپن وقتی از افراد سوال شده بود آیا شما تشخیص بیماری سرطان را به والدین یا همسرتان خواهید گفت تنها ۸/۲۹ درصد اظهار داشتند که چنین کاری را انجام می دهند. اما وقتی پرسیده شد آیا در صورت ابتلا به بیماری سرطان تمایل دارید بیماری تان به شما اطلاع داده شود ۴/۷۷ درصد آنان اظهار تمایل کردند حقیقت به آنان گفته شود. اگر روزی تردید وجود داشت که گفتن خبر به بیمار سرطانی باعث بدتر شدن حال وی خواهد شد، امروزه تردید صورتی دیگر به خود گرفته است و آن این است که آیا نگفتن شرایط به بیمار باعث بدتر شدن حال وی نمی شود؟ بنابراین لازم است مطالعه یی در این زمینه انجام شود و رفتار بالینی مناسب براساس شواهد علمی تدوین شود. توصیه به همراهان وی مرحله بعدی است که در واقع باید پیش از شروع اقدامات درمانی انجام گیرد. در مراحل بعدی برحسب شدت بیماری، مدت درمان تعیین می شود. اگر بیماری هنوز در مراحل اولیه و به صورت محدود باشد، جراحی و رادیوتراپی در مورد آن انجام و اگر در بدن پخش است، شیمی درمانی آغاز می شود. روش های درمانی انواع سرطان به صورت های سوزاندن محل سرطان، جراحی، رادیوتراپی و درمان های سیستمیک صورت می پذیرد. وی ادامه می دهد؛ «عوارض درمان سرطان کوتاه مدت و قابل برگشت است. عارضه درمان سرطان نسبت به خود بیماری صفر است. با دخالت بیمار در فرآیند درمان به او قدرت تصمیم گیری داده خواهد شد.»
● کمبود مراکز درمان سرطان
به گفته پزشکان، مراکز درمان سرطان در ایران ناکافی است و رفته رفته مراکز درمان سرطان در حال شکل گیری است. در این مراکز بیمار از مرحله نخست تشخیص تا درمان کامل زیر نظر یک تیم، مراحل درمانی خود را دنبال می کند. درمان سرطان یک فعالیت تیمی است که از سوی رادیولوژیست، پاتولوژیست، آنکولوژیست، هماتولوژیست و… انجام می شود. تلاش کادر درمانی این است که بیمار سرطانی با مراجعه به مراکز متعدد درمانی دچار استرس نشود.
● اقتصاد و اخلاق
شعار یا به عبارتی محور کنگره امسال «چهارمین همایش انجمن سرطان ایران» نقش اقتصاد و اخلاق در مبتلایان به سرطان بود. دبیر این همایش می گوید؛ «به نظر می رسد مسائل اقتصادی در ارتباط با بیماران سرطانی دشوارتر از سایر بیماری هاست زیرا بیمار نه تنها به عوارض بیماری دچار است و باید در معرض رادیوتراپی، جراحی، شیمی درمانی و… قرار گیرد که همین مسائل سبب محروم شدن وی از بازار کار و فعالیت های روزمره می شود و به دنبال آن بحران های اخلاقی و اقتصادی گریبانگیر وی خواهد شد.» وی ادامه می دهد؛ «پزشکانی که به درمان مبتلایان به سرطان مبادرت می کنند در موارد بسیاری در مراحل درمان دچار تردید می شوند زیرا انجام مراحل درمانی گاهی به قدری هزینه بر است که یک خانواده را دچار استرس و بحران های مالی می کند. پزشک باید تاثیر درمان را روی کل خانواده بیمار بررسی کند.» دکتر «فرید کرمی» پاتولوژیست در این زمینه می گوید؛ «یک بیمار سرطانی بسیار برای خانواده هزینه بر است تا جایی که بی اغراق باید گفت، وی کل بودجه خانواده را می بلعد.» وی پایین بودن حق الزحمه پزشک را در درمان سرطان واقعیتی می داند که پذیرش آن اندکی دشوار است و ادامه می دهد تمام هزینه های درمان صرف کادر درمانی نمی شود، بلکه هر روز داروهای جدیدتری برای بیماران سرطانی وارد بازار دارویی جهانی می شود که بسیار گران قیمت هستند. بیمار از پزشک داروهای ارزان قیمت تری را تقاضا می کند که پزشک هم به آنها واقف است، اما به دلیل افزایش اثربخشی درمان ترجیح می دهد داروهای جدیدتر را که به طور طبیعی گران تر هستند، تجویز کند. وی با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا نمی توان به سلامت به عنوان یک مقوله خودگردان نگاه کرد، اظهار می دارد؛ «پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان هزینه بر است و بیمه ها قادر به پوشش این هزینه ها نیستند. به همین منظور در کشورهای دیگر، صندوق های بیمه یی برای حمایت از بیماران سرطانی در نظر گرفته شده است. فواید این صندوق از طرق گوناگون از جمله عوارض روی برخی کالاها قابل تحقق است. دولت و نمایندگان مجلس نیز می توانند با تقویت صندوق فوق به گونه یی عمل کنند که طبق برنامه توسعه بیمار تنها ۳۰ درصد هزینه های درمانی را پرداخت کند.»
● نقش رادیوتراپی در درمان سرطان کودکان
درمان سرطان کودکان چالشی است که سال ها جامعه پزشکی بین المللی را به خود مشغول داشته است. دکتر «میترا قالیبافیان» می گوید؛ «اگرچه بدو امر، برخورد با کودک مبتلا به سرطان با تغییراتی اندک همانند برخورد با بزرگسال مبتلا به سرطان بود، اما امروزه با توجه به عوارض دیررس ناشی از آن درمان ها و به دنبال تجربه مشترک بین المللی، درمان سرطان کودکان به صورت کاملاً تخصصی و متفاوت از بزرگسالان درآمده است. این امر از آنجا ناشی می شود که کودکان به حکم طبیعت خود، دارای بافت های در حال رشد بوده و به تمامی روش های درمانی مجاز حساس هستند. به همین علت و با توجه به شانس بیشتر، بهبود و طول عمر مفید بیشتر، درمان این کودکان به صورت استاندارد از اهمیت بسزایی برخوردار است. این امر تنها با همکاری بین گروهی تنگاتنگ متخصصان مختلف امکان پذیر است. امروزه این کودکان در دنیا زیر نظر متخصصان گروه های مختلف درمان شده پس از همفکری گروهی، تحت درمان قرار می گیرند.» رادیوتراپی (پرتودرمانی) به عنوان یکی از حلقه های این گروه در صورتی که به درستی، در محل مناسب و به اندازه مناسب صورت گیرد، نقش بسزایی را در درمان این کودکان ایفا می کند.

بنفشه پورناجی
روزنامه اعتماد (www.etemaad.ir