دیابت و روزه داری

مسلمانان در سراسر دنیا ماه نهم قمری یعنی رمضان را هر ساله روزه می گیرند و عید آنرا جشن می گیرند .

اگر چه بسیاری از بیماران دیابتی از روزه داری براساس قوانین شرع معاف هستند اما بسیاری از آنها این معافیت را نمی پذیرند و علاقه مند به روزه داری در این ماه مبارک هستند .

رمضان ماهی است که احساس روحی و روانی خوبی در افراد روزه دار القا می کند و بیماران دیابتی علاقمند به انجام فریضه اسلامی خود هستند .

بسیاری از بیماران دیابتی بدون راهنمایی پزشکی لازم ، شروع به روزه داری می کنند و این در مواردی میتواند منشاء بروز عوارض نگران کننده در آنها باشد لذا قبل از حلول ماه مبارک رمضان بهتر است بیماران دیابتی توصیه و راهنمایی های لازم برای ورود به روزه داری را از گروه مراقبین بهداشتی  و پزشکی خود دریافت کنند .

آمادگی قبل از روزه داری :

افراد مبتلا به دیابت قبل از روزه داری نیاز به معاینات پزشکی و بررسی مجدد شرایط بهداشتی دارند و رعایت موارد زیر ضروری است :

1-   تنظیم برنامه غذایی برای روزه داری

2-   تنظیم برنامه دارویی برای روزه داری

3-   تشویق به ادامه فعالیت فیزیکی مناسب

4- شناسایی و آموزش علائم خطر در موارد « هیپوگلیسمی » افت قندخون و کمبود آب بدن و سایر عوارض احتمالی

موارد منع روزه داری عبارتند از :

-  همه مبتلایان به دیابت نوع I   ناپایدار

- بیمارا ن مبتلا به دیابت نوع Iو II   که کنترل ضعیفی بر بیماری خود دارند .

- بیمارانی که به رژیم دارویی ، تغذیه ای و وزرشی روزانه خود بی توجه هستند .

- بیمارانی که مشکلات جدی نظیر فشارخون کنترل نشده و مشکلات قلبی دارند .

- بیماران باسابقه ابتلا مکرر به DKA« کتواسیدوز دیابتی » عارضه حاد بدنبال بیماری دیابت که بدنبال کمبود انسولین همراه با افزایش هورمونهای متقابل انسولین مثل گلوکاگن ایجاد و با افزایش قندخون درد شکمی – تهوع و استفراغ و بوی استون در تنفس بیمار تظاهر و اورژانس پزشکی است .

- بیماران مبتلا به دیابت حاملگی

- بیماران دیابتی با عفونت داخلی

- بیماران دیابتی سالمند که عدم تمرکز و فراموشی دارند .

- بیمارانی که دو دوره یا بیشتر « هیپوگلیسمی » افت قندخون و یا «هیپرگلیسمی » افزایش قندخون  را تجربه کرده اند.

توصیه های غذایی به افراد طبیعی و افراد دارای اضافه وزن توصیه می شود که در طول ماه رمضان نباید وزنشان زیاد شود برای افراد چاق ماه مبارک رمضان فرصت عالی برای کاهش وزن است .

به افراد لاغر و کسانی که در مرز لاغری هستند توصیه می شود که در طول ماه رمضان از وزنشان کاسته نشود .

بی احتیاطی در زمان افطار خوردن با ولع مواد غذایی و جبران گرسنگی با افراط در پرخوری است این میتواند سبب هیپرگلیسمی « بالا رفتن خون » و البته اضافه وزن شود .

امساک و رعایت رژیم غذایی حتی در هنگام روزه داری لازم است ، زیرا فرد روزه دار بین افطار تا اذان صبح میتواند غذا مصرف کند و این نباید باعث بالا رفتن قندخون شود .

لازمست مصرف مواد غذایی شیرین از جمله زولبیا و بامیه را محدود کنید . در صورت تمایل شدید به مواد شیرین میتوانید از شیرینیهای مجاز رژیمی استفاده کنید .

هنگام افطار بهتر است با یک غذای ساده « مشابه صبحانه » آغاز کنید و شام را بلافاصله 1 تا 2 ساعت بعد از افطار صرف کنید .

قبل از خوابیدن نیز میتوانید غذای مختصری مشابه عصرانه بخورید . غذای سحر بسیار مهم است « در صورت نخوردن سحری روزه داری ممنوع میباشد .

هنگام سحر و قبل از شروع روزه لازمست حداقل 1 تا 2 لیوان آب نوشیده شود تا بدن در طی روز دچار کم آبی نشود .

چگونه مقدار غذای مصرفی را با کنترل قندخون مدیریت کنیم ؟

اگر بعد از افطار احساس کردید که قند خونتان بالاست در صورت امکان قندخونتان را اندازه گیری کنید اگر بالای 250 میلی گرم در دسی لیتر بود باید از رژیم غذایی شب خود 20 درصد کم کنید و تا زمانی که قندخونتان بالاست رژیم غذایی خود را بهتر کنترل کنید « با کارشناس تغذیه مشاوره شود » در واقع ، بالا بون قندخون هنگام شب مانع از نتایج مثبت روزه داری برای بیمار می شود .

اگر هنگام سحر احساس کردید که قندخونتان بالاست باید قندخون خود را اندازه بگیرید . در صورتیکه بالای 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد باید 20 درصد از مواد غذایی خود را کم کنید .

اگر قندخونتان هنگام سحر بالای 350 میلی گرم در دسی لیتر باشد توصیه می شود که اصلاً روزه نگیرید و با پزشک خود مشورت کنید .

زمان انجام آزمایش در ماه رمضان قبل از افطار ، سه ساعت بعد از افطار و پیش از سحر توصیه می شود که اطلاعات خوبی از وضعیت قندخون در اختیار بیمار می گذارد . این کار را میتوانید توسط دستگاه گلوکومتر « قندسنج » انجام دهید .

توصیه های دارویی

همه بیماران مبتلا به دیابت نیاز به رژیم دارویی بمنظور اطمینان از کنترل خوب قندخون خود دارند این تنظیم و تطبیق باید براساس تغییرات زمان خوردن غذا در ماه رمضان و میزان فعالیت فیزیکی انجام گیرد .

1-   در بیمارانی که از انسولین برای پائین آوردن قندخون استفاده می کنند :

الف ) رژیم سه بار تزریق انسولین :

یک تزریق انسولین کریستال قبل از افطار

یک تزریق انسولین کریستال قبل از سحر

یک تزریق انسولین NPHدر اواخر شب توصیه می شود .

ب ) رژیم دو بار تزریق انسولین :

  یک تزریق انسولین NPHو رگولار ترکیبی قبل از افطار

  یک تزریق انسولین NPHو رگولار ترکیبی قبل از سحر

ج ) کسانیکه از پمپ انسولین برای تزریق زیر جلدی مداوم استفاده می کنند بایستی سرعت آزاد شدن انسولین زیر جلد را کاهش داده و دوز های اصلی را برای متعادل کردن قندخون در سحر و افطار افزایش دهند در تمامی موارد کنترل قندخون با استفاده از گلوکومتر « قندسنج » و گزارش به پزشک معالج توصیه می شود .

2- در بیمارانی که از داروهای خوراکی برای کنترل قندخون استفاده می کنند .

تحقیقات مختلف نشان داده است که با تغییرات صحیح در مقدار داروهای پائین آورنده قندخون میتوان خطر ابتلا به هیپوگلیسمی « افت قندخون » و هیپرگلیسمی « افزایش قندخون » را کاهش داد .

استفاده از داروهای خوراکی کوتاه اثر بیشتر از داروهای خوراکی طولانی الاثر توصیه می شود . با پزشک مشورت شود رژیم دارویی در ماه رمضان باید از نظر مقدار و زمان مصرف دارو تغییر کند و برای هر بیمار این تغییرات منحصر به فرد است و به شرایط شخصی و وضعیت پزشکی بیمار بستگی دارد.

-   بیمارانی که فقط متفورمین مصرف می کنند ، خطر افت قندخون آنها را تهدید نمی کند اگر چه مقدار داروی مصرفی آنها باید در روزه داری معکوس شود یعنی داروی صبح آنها موقع افطار و داروی شب آنها باید موقع سحر خورده شود .

-   به بیمارانی که گلی بن کلامید مصرف می کنند در طی روزه داری توصیه می شود که مقدار داروی صبح آنها در افطار مصرف شود .

-   مصرف داروهای خوراکی کنترل قندخون نباید در ماه رمضان فراموش شود، زیرا بعلت عدم مصرف مایعات خون غلیظ تر شده و قند بیشتر بالا می رود .

-  در صورتیکه مصرف دارو را هنگام روزه داری فراموش کردید بهتر است آن روز را روزه نگیرید .

توصیه های ورزشی

فعالیت بدنی فرد روزه دار باید در حد معمول باشد و استراحت زیاد به نفع شما نیست . اموری که به فعالیت بدنی شدید نیاز دارد را بهتر است بعد از ظهرها انجام ندهید تا از افت شدید قندخون پیشگیری نمایید . ورزش سبک 15-10 دقیقه ای هنگام صبح مناسب تر می باشد . اما ورزش هنگام بعد از ظهر و قبل از افطار میتواند مشکل ساز باشد .

باید درصورت امکان طی شب ها چند ساعت بعد از افطار زمانی را به ورزش اختصاص دهید .

روزه داری و افت قندخون

یکی از عوارض خطر آفرین هنگام روزه داری ، کاهش بیش از حد قندخون است که خود را با علائمی همچون ضعف ، بی حالی ، عرق سرد ، تپش قبل ، سرگیجه ، تاری دید ، گرسنگی شدید و لرزش بدن و نهایتاً بیهوشی نشان می دهد .

در صورتیکه بیمار دیابتی روزه دار ، وسط روز دچار علائم افت قندخون شد باید فوراً با قندسنج قندخون را اندازه گیری نماید . در صورتیکه مقدار قندخون کمتر از 50 میلی گرم در دسی لیتر باشد حتماً روزه خود را می بایست افطار کند .

اگر دستگاه قندسنج ندارد ، در صورت پبدایش علائم افت قندخون سریعاً روزه خود را افطار کرده و با مصرف شربت و شیرینی به اندازه لازم مانع از بروز عوارض بعدی شود .

نتیجه گیری :

اکثر بیماران مبتلا به دیابت نوع ΙΙکه داروهای خوراکی پائین آورنده قندخون استفاده می کنند عده ای از بیماران دیابتی نوع Iکه انسولینی هستند و در مورد روزه داری اصرار می ورزند در صورت کنترل دقیق قندخون و اعلام مجوز از طرف پزشکشان اجازه روزه داری در ماه رمضان را دارند برای موفقیت در روزه داری در طول ماه مبارک رمضان ، باید در مورد کنترل غذایی و اندازه گیری منظم قندخون بوسیله گلوکومتر « سه بار در روز » ، داشتند فعالیت فیزیکی مناسب روزانه ، تطابق داروهای مصرفی با شرایط روزه داری ، دقت کامل داشته باشیم .

تمام بیماران مبتلا به دیابت حتماً باید در مورد روزه داری و شرایط خودبا پزشکشان مشورت کنند پزشکان می بایستی سابقه پزشکی بیمار خود را بررسی کرده تا از توانایی روزه داری بیمار اطمینان یابند وبه بیمار اطلاعات صحیح و لازم و کافی را بدهند و بیمار را طوری درمان کنند که بیمار قادر به روزه داری در عین صحت و سلامت  باشد .

20سوال مرتبط با روزه داری

سوال 1 = من بیماری قند دارم و در حال حاضر برای پایین آوردن قند خونم از قرص قند استفاده می کنم ، آیا می توانم امسال روزه بگیرم ؟

جواب = در صورتی که شما به بیماری مزمن دیگری که پزشک مربوطه شما را از گرفتن روزه به علت آن منع کرده است مبتلا نیستند و در حال حاضر قند خونتان در حد قابل قبولی ( در حالت ناشتا زیر 160 ) است و اخیراً دچار افت قندخون نشده اید ، به احتمال زیاد می توانید روزه بگیرید .

 سوال 2 = آیا دخترم که دیابتی است و انسولین تزریق می کند می تواند روزه بگیرد ؟

جواب = بعید به نظر می رسد که ایشان بتوانند روزه داری را تحمل کنند . البته اگر اصرار برروزه گرفتن دارد ، در صورتی که انسولین زیادی مصرف نمی کند و طی روز دچار افت قندخون نمی شود ، با احتیاط کامل ( زیر نظر پزشک خود جهت تنظیم رژیم غذایی و انسولین ) و رعایت نکاتی که بیان خواهد شد ممکن است بتواند دوره روزه داری را بدون خطر پشت سر بگذارد .

سوال 3 = آیا اگر من روزه بگیرم ممکن است دچار عوارض بشوم ؟

جواب = خطر ناکترین عارضه روزه داری ، کاهش بیش از حد قندخون است . شما طی روزه داری بیش از هرچیز باید مراقب باشید که قندخونتان زیاد افت نکند .

سوال 4 = چگونه می توانم بفهمم که قندخونم پایین آمده است ؟

جواب = افت قندخون با علامتهایی مانند ضعف و بی حالی ، عرق سرد فراوان ، تپش قلب ، سرگیجه ، تاری دید، گرسنگی شدید و لرزش بدن و در نهایت بیهوش شدن مشخص می گردد .

سوال 5 = اگر وسط روز دچار افت قندخون شدم چه کنم ؟

جواب = در صورتی که شما گلوکومتر ( دستگاه اندازه گیری قندخون ) در اختیار دارید فوراً قندخونتان را اندازه بگیرید در صورتی که قندخونتان کمتر از 50 باشد  حتماً روزه خود را افطار کنید . اگر گلوکومتر ندارید، با پیدایش علایم کاهش قندخون ، سریعاً روزه خود را افطار نمایید و با مصرف شربت یا شیرینی مختصر از عوارض بعدی پیشگیری کنید .

سوال 6 = آیا روزه گرفتن رژیم محسوب می شود یا اینکه طی ماه رمضان هم باید رژیم خاصی را رعایت کنم ؟

جواب = رعایت رژیم دیابتی برای شما الزامی است . شما طی ماه رمضان بین افطار تا اذان صبح مواد غذایی مصرف می کنید لذا باید نکاتی را رعایت نمایید که قندخون شما در این فاصله بیش از حد بالا نرود .

سوال 7 = آیا میزان کل مواد غذایی مصرفی ام در ماه رمضان باید مانند رژیم قبلی باشد ؟

جواب = بله حتماً شما نباید کالری دریافتی خود را در ماه رمضان نسبت به قبل افزایش دهید . به ویژه مصرف مواد قندی شیرین از جمله زولبیا و بامیه را محدود کنید در صورت تمایل شدید به مواد شیرین می توانید از مربا یا نوشابه های رژیمی استفاده نمایید و یاهنگام افطار دو عدد خرما همراه با نوشیدنی مانند چای مصرف کنید .

سوال 8 = وعده های غذایی من باید به چه صورت باشد ؟

جواب = بهتر این است که با یک افطار ساده ( مثلاً مشابه صبحانه )آغاز کنید و شام را بلافاصله 2-1 ساعت بعد صرف نمایید قبل از خوابیدن هم می توانید غذای مختصری ( مشابه عصرانه ) بخورید . سحری را هم حتماً میل کنید .

سوال9= اگر برای خوردن سحری نتوانستم بیدار شوم چه باید کرد ؟

جواب = بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوید .

سوال 10 = نوشیدن آب و مایعات غیر قندی تا چه اندازه مجاز است  ؟

جواب = بهتر این است که آب کافی بنوشید تا طی روز دچار کمبود آب بدن نشوید . توصیه می شود بعد از خوردن سحری و قبل از شروع روزه ، حداقل 2-1 لیوان آب بنوشید .

سوال 11 = آیا رفتن مرا به مهمانی های افطار صلاح می دانید ؟

جواب = مسلماً شرکت در جمع خانواده و دوستان از نظر روحی بسیار برایتان مناسب است اما چه در ماه رمضان و چه در غیر آن ، هیچ گاه در مهمانی ها فراموش نکنید که دیابتی هستید تا سالها با سلامت کامل به زندگی ادامه بدهید .

سوال 12 = اگر بعد از افطار احساس کردم قندخونم بالاست چه کنم ؟

جواب = در صورت امکان قندخونتان را اندازه گیری کنید اگر بالای 250 بود باید شب بعد ، از رژیم غذایی خود کم کنید . ( 20 درصد از مواد غذایی که میل میکنید کم کنید .) و تا زمانی که قندخونتان همچنان بالاست رژیم غذاییتان را بهتر کنترل کنید می توانید از مشاوره تغذیه خود یا پزشکتان کمک بگیرید ، تا دچار مشکل نشوید به هر حال متوجه باشید که اگر قند خونتان هنگام شب بالا باشد، نتایج مثبت روزه داری عاید شما نخواهد شد.

سوال 13= اگر هنگام سحر احساس کردم قند خونم بالاست چه کنم؟

 جواب = در این صورت هم اگر قند خونتان بالای 200 باشد باید از مواد غذایی سحری خود 20  درصد کم کنید، اما اگر قند خونتان بالای 350 بود، توصیه می شود که اصلاً  روزه نگیرید و حتماً با پزشکتان مشورت کنید.

سوال14= اگر طی روز استراحت کنم بهتر است یا می توان فعالیت بدنی نیز داشته باشم؟

جواب= فعالیت بدنی شما باید در حد معمول باشد و استراحت زیاد به نفع شما نیست . اموری که به فعالیت جسمی شدید نیاز دارد را بهتر است بعد از ظهرها انجام ندهید تا از افت شدید قند خون پیشگیری نماید.

سوال15= چگونه ورزش کنم؟

جواب= ورزش سبک 15-10 دقیقه ای هنگام صبح احتمالاً برایتان مناسب است اما ورزش هنگام بعد از ظهر و قبل از افطار می تواند مشکل ساز باشد . باید در صورت امکان طی شب ها چند ساعت بعد از افطار زمانی را به ورزش اختصاص دهید .

سوال 16= در ماه رمضان قرص هایم را در چه زمانی مصرف کنم ؟

جواب = به طور کلی قرص های مصرفی صبح و ظهر را همزمان هنگام افطار و قرص شبانه را پیش از سحری مصرف نمائید  . البته اگر قندخونتان تحت کنترل می باشد ، ممکن است تحت نظارت پزشک بتوانید تعداد  قرص هایتان را کاهش دهید .

سوال 17= اگر فراموش کردم قرصم را مصرف کنم چه باید بکنم ؟

جواب = از آنجا که عدم مصرف مایعات طی روز می تواند به غلیظ شدن خون و بالاتر رفتن قندخون و عوارض دیگر منجر شود ، لذا توصیه می شود حتماً قرص خود را به موقع مصرف کنید و اگر فراموش کردید ، خصوصاً در صورتیکه معمولاً قندخونتان بالاست ، بهتر است آن روز را روزه نگیرید .

سوال 18= بهترین زمان برای آزمایش قندخون در ماه رمضان کدام است ؟

جواب = مسلماً ایده آل است که هر بیمار دیابتی که روزه می گیرد گلوکومتر در اختیار داشته باشد و قبل از افطار ، دوساعت بعد از افطار و پیش از سحری ، قندخون خود را اندازه گیری نماید اما در صورتی که گلوکومتر در دسترس ندارید ، بهتر است آزمایش های خود را تحت نظارت پزشک و در زمان تعیین شده انجام دهید در ماه رمضان بررسی قندخون ناشتا باید قبل از افطار صورت گیرد که این بسیار کمک کننده است .

سوال 19 = آیا روزه بگیرم چربی خونم هم پایین خواهد آمد ؟

جواب = اگر رژیم خود را رعایت کنید ، می توانید منتظر کاهش کلسترول و تری گلیسرید خونتان باشید . این مساله در پیشگیری از بیماریهای قلبی – عروقی هم به شما کمک می کند .

سوال 20 = آیا افراد دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت برکلیه ، چشم ، قلب و ... شده اند ،می توانند روزه بگیرند ؟

جواب = ممکن است برخی از این افراد با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند .

با آرزوی قبولی طاعات و عبادات

                                                                                                                                              دکتر شاهین رسولی